شرکت های نفتی علیه هورالعظیم / انتقال 70 هکتار زمین کشاورزی به شرکت های نفتی
نادره وائلی زاده - روزنامه پیام ما - دود سیاه «سهراب» آسمان هورالعظیم را تیره و کدر کرده است. دودکش‌های پنجمین میدان نفتی در قلب هور درحالی شعله‌ور شده است که تخلفات محیط‌زیستی‌اش در میان سکوت دستگاه‌های نظارتی همچنان ادامه دارد.
این‌بار در اقدامی تازه، مجری «میدان نفتی سهراب»، حدود ۷۰ هکتار از اراضی تالابی را بدون داشتن مجوز تصرف کرده است. اهالی شهر مرزی «رفیع» از توابع هویزه در جنوب‌غرب خوزستان، خبر داده‌اند که بخشی از زمین‌های کشاورزی آبا و اجدادی‌شان توسط مجری میدان نفتی سهراب خریداری شده است. شهر تالابی «رفیع»، همسایهٔ هورالعظیم است.
آخرین بازماندهٔ تالاب‌های بین‌النهرین با مساحت بیش از ۳۰۰ هزار هکتار که یک‌سوم آن در ایران و دوسومش در عراق است. مصطفی از اهالی رفیع می‌گوید: ««این ۷۰ هکتار زمین‌هایی است که بیش از ۶۰-۷۰ سال است اهالی رفیع در آنها کشاورزی می‌کنند.
شرکت انرژی دانا این زمین‌ها را از صاحبانشان خریده، اما هنوز هیچ پولی به مردم پرداخت نکرده است. به بعضی‌ها وعده کردند که فرزندانشان را استخدام می‌کنند. خانوادهٔ ما چهار پنج هکتار زمین داشت که بردند و خبری هم از پول نیست.»
کمپ‌های نفتی به‌جای هور و گندم‌زار
«گندم‌ها هنوز سبز بود که آمدند خاک زمین‌ها را کامیون کامیون بردند. نمی‌دانیم به کجا؛ برای ساختن دکل‌های نفت شاید، یا کمپ کارگران غیربومی. هرچه هست زحمت‌ها همه بر باد رفت، چون امسال بعد از مدت‌ها باران خوبی داشتیم و محصول پرباری.» اینها را مصطفی می‌گوید که پیمانکار میدان نفتی سهراب زمین‌های خانواده و بستگانشان را خریده است: «یکی از فامیل‌ها زمینش را برای درمان بیماری سرطان پدرش فروخت.
چاره‌ای نبود، چون برای شیمی‌درمانی به پول احتیاج داشتند. مردم اینجا راهی جز فروش زمین‌ها برایشان نمانده. چند سال است که رود کرخه و نیسان کم‌آب و تابستان‌ها هم کاملاً خشک هستند و به رفیع که در قسمت انتهایی رودخانه است آبی برای کشاورزی نمی‌رسد. گاومیش‌داری هم در این بی‌آبی سخت شده است.»
عریض جاده، تغییر مشخصات برخی از طرح‌ها مثل قطر و جنس خط لوله و اجرای پروژه‌های بدون مجوز همچون استقرار کمپ کارگاهی در محدودهٔ تالاب مهمترین مغایرت‌هاست که به سازمان محیط‌زیست اعلام شده و برآورد خسارت‌ها در حال انجام است.
جنگ، سد کرخه و نفت ضربه‌های جبران‌ناپذیری به هورالعظیم وارد کرده و بیش از نیمی از مساحت آن را خشک کرده‌اند. تاکنون بیش از ۳۰۰ چاه نفت در هورالعظیم به بهره‌برداری رسیده است. میدان نفتی سهراب، پنجمین میدان نفتی بعد از آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی، یاران شمالی و یاران جنوبی است که فعالیتش در هورالعظیم را از اواخر دههٔ ۸۰ به‌صورت غیرمجاز آغاز و سرانجام در سال ۱۴۰۱ مجوز دو حلقه چاه و ۴۰ کیلومتر خط لوله را دریافت کرد.
طرح توسعهٔ این میدان برای ۳۲ حلقه چاه قرار است در بکرترین نقطهٔ هورالعظیم که تنها قسمت زیستگاهی آن است، اجرا شود که مجوز آن به‌دلیل مخالفت کمیتهٔ ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست صادر نشد.
عملیات این طرح، اما به نظر می‌رسد که به‌طور غیررسمی شروع شده است. آن‌طورکه اهالی رفیع می‌گویند پیمانکار طرح سهراب تیرماه پارسال به این شهر آمدند و با بزرگان و ریش‌سفیدان مذاکره و توافق کردند که زمین‌های کشاورزی را بخرند. بعد زمین‌ها را نقشه‌برداری و مالکان را شناسایی کردند و از پاییز شروع به خرید زمین‌ها کردند.
مصطفی می‌گوید: «مردم رفیع سندی برای زمین‌هایشان ندارند. حتی خانه‌های شهر هم سنددار نیست. اینجا معروف است به پلاک ۲۶۶۷، مردم اسناد قدیمی دارند که مشاع و مربوط به قبل از انقلاب است. شرکت فقط پول زمین‌هایی را داد که خاکبرداری کرده. برای اینها هم از مردم تعهدنامهٔ ثبتی گرفتند که دیگر ادعایی نسبت به زمین‌ها نداشته باشند.»
کمپ غیرمجاز
سمت چپ جادهٔ رفیع به هورالعظیم، خاک اراضی کشاورزی تا عمق چند متر توسط پیمانکار میدان نفتی سهراب برداشته شده است. این ۲۰ هکتار، حالا گودال بزرگی است که آب باران در آن جمع شده است.
کمپ کارگاهی و تأسیسات نوساز این میدان نفتی، اما در ماه‌های اخیر کمی بالاتر در مسیر جادهٔ «باکری» مستقر شده است. ۷۰ هکتار از زمین‌های تالابی که در نقشه به‌عنوان بستر هورالعظیم ثبت شده است و مردم محلی سال‌ها در آن به‌طور سنتی کشت می‌کردند، اکنون به تملک این شرکت درآمده که بخشی را هم تا عمق چندین متر خاکبرداری کرده است.
براساس قانون حفاظت احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، وزارت نیرو متولی تعیین حریم و بستر تالاب‌ها و سازمان حفاظت محیط‌زیست مسئول حفاظت از آنهاست.
«داوود میرشکار»، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، استقرار و فعالیت غیرمجاز میدان نفتی سهراب در بخشی از اراضی تالاب هورالعظیم را تأیید می‌کند: «مطابق نقشهٔ حریم و بستر هورالعظیم که توسط وزارت نیرو تهیه شده است،
بخشی از بستر تالاب سمت چپ جاده باکری قرار دارد که ۷۰ درصد این اراضی ملی و مابقی دارای مالک (مستثنیات) است.
شرکت نفت می‌گوید اینجا تنها جای مناسب و بدون معارضی است که پیدا کرده. در این اراضی، کمپ، ایستگاه پمپ چندفازی و ایستگاه تقویت فشار نفت MPP ساخته شده که غیرمجاز است و ما مجوزی به آنها ندادیم. در این مورد با نفت مکاتبه کردیم و از ادارهٔ محیط‌زیست هویزه خواستیم شکایتی در مراجع قضایی مطرح کند. حجم خاکبرداری و خاکریزی در تالاب نیز در حال محاسبه است.»
او از واگذاری یا فروش اراضی هورالعظیم برای طرح سهراب اظهار بی‌اطلاعی می‌کند: «ما برای هیچ کارگروه یا جلسه‌ای دعوت نشدیم.
هیچ سازمانی حتی منابع‌طبیعی حق واگذاری اراضی حد بستر را (طبق قانون اراضی مستحدثات ساحلی) ندارد، مگر با مصوبهٔ هیئت وزیران. بنابراین، اگر واگذار شده، غیرقانونی است و مسئولیتش با منابع‌طبیعی است؛ چون سند تالاب به‌نام این سازمان صادر شده است. بحث دیگر تغییر کاربری این اراضی است که از تالاب یا کشاورزی به صنعت تغییر کرده است. وزارت نفت حتی اگر این اراضی را خریده باشد، باید مجوز تغییر کاربری را هم می‌گرفت.»
تخلف از مجوز‌های محیط‌زیستی
وزیر نفت بهمن‌ماه پارسال، همزمان با افتتاح میدان نفتی سهراب، طرح توسعهٔ آن را نیز تنفیذ و اعلام کرد با واکنش نهاد‌های علمی و مدنی روبه‌رو شده است.
انجمن ارزیابی محیط‌زیست ایران با همراهی تعدادی از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های کشور، اتحادیهٔ انجمن‌های علمی دانشجویی محیط‌زیست ایران، شورای هماهنگی شبکهٔ تشکل‌های مردم‌نهاد محیط‌زیست و منابع‌طبیعی کشور شامل ۱۶۵ تشکل محیط‌زیستی از ۳۱ استان و ۱۰۳ نفر از از معتمدین و افراد مورد وثوق از جوامع محلی و ساکنان اطراف هورالعظیم در نامه‌هایی به سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس، ضمن ابراز نگرانی از فعالیت میادین نفتی در تالاب هورالعظیم، خواستار رسیدگی ویژه به تبعات اجرایی شدن استحصال میدان نفتی سهراب بر محیط‌زیست این تالاب شدند.
میرشکار همچنین به سه مغایرت اساسی طرح میدان نفتی سهراب با مجوزش اشاره می‌کند: «تعریض جاده، تغییر مشخصات برخی از طرح‌ها مثل قطر و جنس خط لوله و اجرای پروژه‌های بدون مجوز همچون استقرار کمپ کارگاهی در محدودهٔ تالاب مهمترین مغایرت‌هاست که به سازمان محیط‌زیست اعلام شده و برآورد خسارت‌ها در حال انجام است. پیگیری حقوقی آن نیز از طریق سازمان حفاظت محیط‌زیست دارد انجام می‌شود.
یکی از دلایلی که مجوز توسعهٔ میدان سهراب داده نشد، همین مغایرت‌هاست. قبلاً برای این طرح ۳۲ میلیارد تومان خسارت اعلام کرده بودیم که حدود ۱۰ میلیارد تومان آن به خزانه پرداخت شده است.»
او بر جلوگیری از فعالیت‌های منجر به تخریب تأکید می‌کند، اما معتقد است: «به‌تن‌هایی هیچ کاری از ما برنمی‌آید. دستگاه قضا و سازمان منابع‌طبیعی هم باید کنارمان قرار بگیرند و عزمی باشد برای اینکه به ما کمک کنند.»
واگذاری هور به نفت
با وجود پیگیری خبرنگار «پیام ما» شرکت مهندسی و توسعهٔ نفت (کارفرما) حاضر به پاسخگویی نشد. اما «علی خادم»، مدیرکل دفتر استعدادیابی و واگذاری اراضی سازمان منابع‌طبیعی، هرگونه خرید‌وفروش اراضی در محدودهٔ اراضی ملی میدان نفتی سهراب را رد می‌کند: «تاکنون هیچ‌گونه واگذاری اراضی ملی در محدودهٔ اراضی ملی میدان نفتی سهراب به شرکت مهندسی و توسعهٔ نفت انجام نشده است.
یک فقره پروندهٔ مستندسازی مشمول ماده ۶۹ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت به مساحت ۶۷ هکتار تحت‌عنوان کمپ و لندفیل در دبیرخانهٔ کارگروه استانی مستقر در اداره‌کل امور اقتصادی و دارایی مطرح و برای اتخاذ تصمیم نهایی به هیئت وزیران ارسال شده است که هنوز مصوبه‌ای در این زمینه نداشتیم.
براساس این قانون، دستگاه دولتی که نیاز به زمین و عرصهٔ ملی یا دولتی دارد، از طریق فرایندی که از کمیسیون مستندسازی استان شروع می‌شود و در معاونت حقوقی دولت، عرصه به آنها اختصاص داده می‌شود.»
به‌گفتهٔ خادم «این عرصه شاید جزو تالاب باشد، اما در محدودهٔ مناطق چهارگانه زیرنظر محیط‌زیست واقع نشده است. بنابراین، ممنوعیتی برای واگذاری نبوده است.» این درحالی‌ست که طبق ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست واگذاری اراضی مناطق حفاظت‌شده و همچنین تالاب‌ها ممنوع است.
سهم هورنشینان از نفت
شهر کوچک رفیع با بیش از ۱۰ هزار رأس گاومیش حالا بیشتر از قبل، محل تاخت‌وتاز کامیون‌ها و ماشین‌آلات نفتی‌هاست. شرکت‌های عظیم نفتی مستقر در هورالعظیم در یک دههٔ گذشته کمترین سود را برای شهر‌ها و روستا‌های حاشیهٔ تالاب داشتند.
مصطفی از اهالی رفیع می‌گوید: «یکی از خیران ۱۰ میلیون تومان برای رنگ‌آمیزی دبستان پسرانه کمک کرد و یک گروه جهادی هم آمدند آن را رنگ کردند. ما خیلی از این موضوع ناراحت شدیم؛ چون این شهر روی چشمه‌های نفت است و ثروتمند است.
چرا باید برای این پول ناچیز نیازمند کمک خیران باشد؟ روزی هزاران بشکه نفت از میادین هورالعظیم استخراج می‌شود، اما از این ثروت چیزی نصیبمان نمی‌شود؛ جز آلودگی و خشکی هور. نفتی‌ها هیچ کمکی به شهر نمی‌کنند حتی جاده‌های شهر را که خراب کرده‌اند، هم تعمیر نمی‌کنند.
استخدامی هم در کار نیست. جوان‌های رفیع تا حالا چندبار تجمع کردند و جادهٔ رفیع به تالاب را بستند تا کاری در شرکت‌های نفتی به آنها بدهند، ولی موفق نبودند.
غیربومی‌های زیادی روزانه به منطقه می‌آیند، ولی از جوانان منطقه تعداد کمی را آن‌هم برای حراست یا خدمات استخدام کرده‌اند. ما سرزمینمان را دوست داریم و از اینجا نمی‌رویم. زمان سیل هم گفتند شهر را تخلیه کنید، ولی ما ماندیم و سیل‌بند ساختیم و مقاومت کردیم.»
